Suriye’de Beşar Esad idaresinin çökmesinin akabinde Ulusal İstihbarat Teşkilatı (MİT) Başkanı İbrahim Kalın 12 Aralık’ta başşehir Şam’daki Emevi Camii’nde namaz kılarken görüntülendi.
Kalın, o periyot Esad idaresini deviren koalisyonun başındaki Heyet Tahrir-eş Şam (HTŞ) yetkilileriyle görüştüğünü duyuran en üst seviye yabancı isim oldu.
Ancak ziyaretinin ve Emevi Camii’nde verdiği fotoğrafın sembolik bir manası da vardı.
Aslında, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 2012’de verdiği bir kelamı yerine getirmiş oldu.
Erdoğan, Suriye iç savaşının başlarına denk gelen Eylül 2012’de yaptığı bir konuşmada “İnşallah Selahaddin Eyyubi’nin kabri başında Fatiha okuyacak, Emevi Mescidi’nde namazımızı da kılacağız” diyerek Ankara’nın Esad idaresini devirmeye yönelik halini ortaya koymuştu.
Esad idaresinin Şam’ı kaybetmesinin akabinde hem bölgesel hem memleketler arası aktörler Türkiye’nin ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın süreçte oynadığı rolü vurguladı.
8 Aralık’ı takip eden hafta, AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen ve ABD Dışişleri Başkanı Antony Blinken gibi üst seviye isimler Cumhurbaşkanı Erdoğan mesken sahipliğinde Ankara’yı ziyaret etti.
Erdoğan birebir hafta Somali ve Etiyopya’dan yetkilileri Ankara’da bir ortaya getirerek iki ülke ortasındaki uyuşmazlıkları gidermek için bir mutabakat imzalanmasına mesken sahipliği yaptı.
BBC Türkçe‘ye konuşan uzmanlar, Erdoğan’ın dış siyasetteki bu adımlarından ötürü Türkiye’nin hem bölgesel hem de global siyasette elini güçlendirdiğini söyledi.
Ancak Erdoğan’ın memleketler arası arenadaki bu başarılarına rağmen, yurt içindeki siyasi durumunda zahmetler sürüyor.
Erdoğan, Mart’taki lokal seçimlerde AKP’nin tarihi hezimetinin akabinde idarede kapsamlı değişikliklere gideceklerini duyurdu.
Aradan geçen dokuz aylık süreçte bilhassa geçim meşakkati seçmen nezdinde ehemmiyetini koruyor.
Asgari fiyatın aylık net 22 bin 104 lira olarak belirlenmesi hem çalışanların hem de uzmanların reaksiyonunu çekti.
Peki Erdoğan 2024’e nasıl başladı, nasıl bitirdi?
Tarihi Mısır ziyareti
Cumhurbaşkanı Erdoğan, 14 Şubat 2024’te 11 yıl ortanın akabinde Mısır’ın başşehri Kahire’ye gitti.
Burada “Arap Baharı” lisana anılan devir sonrası devirde sert sözlerle eleştirdiği ve “darbeci” olarak isimlendirdiği Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah es-Sisi ile bir ortaya geldi.
Ziyaretin bölgenin iki büyük ve değerli ülkesi ortasında yeni bir devrin başlaması açısından değer taşıdığı değerlendirmeleri yapıldı.
İki önder ortasındaki soğukluk, dönemin Savunma Bakanı Sisi’nin Temmuz 2013’te Mısır Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi’ye karşı askeri darbe düzenlemesi ile başlamıştı.
Erdoğan, yaklaşık 10 yıl boyunca Sisi’yi çok ağır sözlerle eleştirdi, kamuoyu önünde Mısırlı lideri “diktatör” ve “katil” üzere sözlerle suçladı.
Şubat’ta Erdoğan’ın ziyaretinin akabinde 4 Eylül’de de Sisi Ankara’ya geldi.
Buradaki görüşmenin akabinde Erdoğan, Sisi’yi uçağa kadar geçirdi ve Mısırlı lideri Müslüman Kardeşler ile özdeşleşen “Rabia” selamıyla uğurladı.
Yerel seçim sonrası belirsizlik
CHP 31 Mart seçimlerinden Türkiye’nin birinci partisi olarak çıktı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın liderliğindeki Cumhur İttifakı, 31 Mart yerel seçimlerinde tarihi bir mağlubiyet aldı.
AKP, ikinci parti pozisyonuna düştü ve 2002’den bu yana girdiği bir seçimden birinci sefer birinci çıkamadı.
Türkiye genelinde CHP yüzde 37.8, AKP yüzde 35.5, Yeniden Refah Partisi yüzde 6.2, DEM Parti yüzde 5.7, MHP yüzde 5, İYİ Parti ise yüzde 3.8 oy aldı.
AKP’nin mağlubiyetinin akabinde Erdoğan’ın siyasi geleceğine dair soru işaretleri ortaya atıldı.
BBC Türkçe’nin sorularını yanıtlayan ABD merkezli Brookings Enstitüsü’nden Aslı Aydıntaşbaş, “AK Parti, Cumhurbaşkanı’nın uzun müddettir ülkeyi yönetmesi ve Türkiye’deki ağır ekonomik şartlar nedeniyle mahallî seçimde önemli bir gol yedi, şimdi tam toparlanmış değil” diye konuştu.
Yerel seçimlerin akabinde Erdoğan’ın tonu ve duruşunda “yumuşama” ibareleri görüldü.
Bu, CHP’nin başlattığı “normalleşme” süreciyle parallel ilerledi. O dönem CHP lideri Özgür Özel ve Cumhurbaşkanı Erdoğan görüşmeye başladı. Erdoğan, 18 yıl ortanın akabinde Haziran’da birinci defa CHP genel merkezine gitti.
Fakat iki başkanın Haziran’ın sonuna yanlışsız yaptığı açıklamalarda sürecin sekteye uğrayabileceği ibareleri ortaya çıktı.
BBC Türkçe’ye konuşan Alman Memleketler arası ve Güvenlik İşleri Enstitüsü (SWP) Uygulamalı Türkiye Çalışmaları Merkezi’nden (CATS) Sinem Adar, “Muhalefetin olağanlaşma söylemi ve siyasetini ihtiyatsızca benimsediğini” ve bunun siyasi olarak zorda olan Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “manevra alanını genişlettiğini” söyledi.
Ankara’da tarihi tutsak takası
Ağustos’un başında Ankara, Batı ve Rusya ortasında Soğuk Savaş’tan bu yana en büyük tutsak takasına mesken sahipliği yaptı.
İkisi çocuk 26 tutuklunun takas edildiği operasyona dair Cumhurbaşkanı Erdoğan şunları söyledi:
“Amerika, Almanya, Polonya, Slovenya, Norveç, Rusya, Belarus cezaevlerindeki 26 kişinin değişimi hiçbir pürüzle karşılaşılmadan dünyaya örnek formda yapıldı.”
Kayyum atamaları ve ‘Yeni tahlil süreci’
Yılın birinci periyodunu lokal seçim yaralarını sararak geçiren AKP, ikinci yarıdan itibaren tekrar siyasi olarak atağa geçti.
Bir yandan AKP ve CHP sınırındaki “normalleşme” sürerken bir yandan da AKP ve Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi (DEM Parti) ortasında görüşmeler başladı.
Bu görüşmelere bir müddet sonra PKK’nın silah bırakmasına yönelik yürütülen ve 2015’te sonlanan tahlil sürecine ithafen “Yeni tahlil süreci” denmeye başlandı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan ve partisinin siyasi tahkimat ve atılımları devam ederken Haziran’da DEM Parti Hakkari Belediye Lideri Mehmet Sıddık Akış vazifesinden alındı ve yerine kayyum atandı.
Akış’ın yanı sıra 30 Ekim’de CHP Esenyurt Belediye Lideri Ahmet Özer, 4 Kasım’daysa DEM Parti Mardin Belediye Lideri Ahmet Türk, Batman Belediye Başkanı Gülistan Sönük ve Halfeti Belediye Lideri Mehmet Karayılan da misyondan alındı.
Akıllara 2016-2019 yılları ortasındaki kayyum atamalarını getiren süreç devam ederken bu sefer MHP lideri Devlet Bahçeli’den beklenmedik bir adım geldi.
Bahçeli, Ekim başında DEM Parti eş lideri Tuncer Bakırhan vilayet el sıkıştı, akabinde İmralı’da tutulan PKK lideri Abdullah Öcalan’ın serbest bırakılması ve örgütü lağvettiğini ilan edeceği bir konuşma yapmak üzere TBMM’ye davet edilmesi davetinde bulundu.
MHP lideri, bu adımları Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yaptığı bir konuşmadan etkilenerek attığını söyledi.
Erdoğan da Bahçeli’nin adımıyla başlayan süreci “Tarihi fırsat penceresi” olarak yorumladı.
Aslı Aydıntaşbaş, süreçle ilgili “Bu kazandıracak bir fikir, fakat Adalet ve Kalkınma Partisi bunun gerisinde tam durabilmiş değil” dedi ve ekledi:
“Adalet ve Kalkınma Partisi’nin gereksinimi olan yeni bir kıssa. Yeni bir barış süreciyle, ‘İç barış’ sloganıyla yeni bir öykü yaratabilir. Kâfi ki istesin, çünkü kartlar kendisinin elinde.”
Aydıntaşbaş ayrıyeten bu sürecin, Suriye’de süreksiz hükümet ve omurgasını Türkiye’nin terör örgütü kabul ettiği YPG’nin oluşturduğu Suriye Demokratik Güçleri (SDG) ortasındaki müzakereler ile paralellik gösterdiğini de vurguladı:
“Erdoğan’ın elinde büyük fırsat var. Hem Suriye hem Türkiye’de iç barışı sağlayabilir. Bunu iki ülkedeki Kürt realitesini yeni bir siyasi sisteme entegre ederek ve demokratik parametrelerle çözerek halledebilir.”
Esad’ın devrilmesi Erdoğan için ne manaya geliyor?
Suriye’de Esad idaresi zıddı kümelerin Kasım sonu başlayan ve 8 Aralık’ta Esad idaresinin düşmesiyle sona eren saldırısı, Türkiye’deki siyasi gündemi de değiştirdi.
Kamuoyunda ülkedeki 3,5 milyon Suriyeli sığınmacının dönmesi tarafında beklenti oluştu.
Türk basınına konuşan Suriyelilerin kimileri geri dönmek istediklerini söyledi.
Sinem Adar, “Suriye özelinde Türkiye bu işin kazananıdır demek için çok erken” dedi ve şunları kaydetti:
“Türkiye’nin güzel alaka içinde olduğu HTŞ liderliğindeki muhalif koalisyonun Esad sonrası Suriye’nin siyasi dönüşümünde tesirli olacak aktörlerden biri olması, bilhassa birtakım Arap ülkelerinin siyasal İslam’a yönelik telaşlarını artırabilir.”
Aydıntaşbaş da Türkiye’nin Suriye’de “hatırı sayılır siyasi nüfuza” sahip olmasına rağmen, ülkede idareden kaynaklanabilecek aksiliklerin milletlerarası arenada Ankara’ya da yansıyabileceği ikazını yaptı:
“Türkiye’nin kazandığı bu siyasi nüfuzu neye evireceği, dönüştüreceği, nihayetinde cumhurbaşkanının dünya siyaset sahnesinde başarılı olup olmayacağını da tanımlayacak.”
2025 öngörüleri
BBC Türkçe’ye konuşan uzmanlara nazaran Cumhurbaşkanı Erdoğan 2025’e memleketler arası arenadaki bilhassa son devirde elde ettiği kazanımlar ile girecek.
Türkiye bunların haricinde 2024’te İsrail ve Hamas ortasında da arabuluculuk teşebbüslerinde bulundu, lakin elle tutulur bir sonuç alamadı. Taraflar, Türkiye yerine Katar ve Mısır arabuluculuğunda hareket etmeyi tercih etti.
Sinem Adar, Türkiye’nin bu süreçte Hamas’ı desteklemesinin İsrail ile olağanlaşma uğraşlarına “çok önemli ket vurduğunu” söyledi.
Adar buna rağmen Türkiye’nin bölgede Arap Baharı sonrası periyotta yaşadığı “yalnızlıktan” kaçınacak diplomatik adımlar attığını vurguladı:
“Yine hükümet yetkililerinin açıklamalarına bakınca, Arap ayaklanmaları sonrası yapılan yanılgıların tekrarlanmaması tarafında bir hassasiyet olduğu görülüyor. ‘Türkiye burada tek başına hareket etmeyecek’ bildirisi veriliyor bence.”