KEMAL EŞFAK BERKİ
(Sanatın Beşerle İmtihanı. s.7) Müellif, diyebiliriz ki çarpıcı bir problematik ile karşı karşıya bırakıyor bizi. Daha kitabın birinci yazısında, birinci karar cümlesinde. Ne demektir hedonist? Evvel manasına bir göz atmalı hedonism kavramının. İdeolojide, hazcılık diye verilir kısa yoldan. Kimi antik çağ filozoflarınca, uç bir sav ediş halinde ortaya atılmış, insanın özüyle bağdaştığı pek kuşkulu bir kaçış bizce. “Hazzın mutlak manada düzgün olduğunu” savlamak nereye kadar kabul görebilir ki?”Sürekli haz verene yönelmenin en uygun davranış biçimi olduğunu savunan görüş” tarifi, ansiklopediktir. Hele de: “insan aksiyonlarının son manada haz sağlayacak biçimde planlanması gerektiği” -kavramların bir koordinat sistemin olduğunu varsaydığımızı düşünelim- tam manasında bir k a ç ı ş olmaz mı? Negatif koordinat bölgelerinden birinde kalmaz mı? Aristippos (M.Ö. 435-355) tarafından kurulmuştu. Epikür bunu devam ettirdi, ileriye götürdü. İsmine da vakit içinde e p i k ü r c ü l ü k denir oldu. Aristoppos’a kalırsa, “bedensel hazlar tinsel hazlardan daha değerlidir.” Haz geçmişte ya da gelecekte değil, şimdide aranmalıdır yargısı yerleşmiş tarih boyunca. Epikuros’a yakından bakılınca; öncüsünün bedensel hazzına karşı tinsel hazzı yeğler. C. Gustave Jung’un, hocası Freud’un idrâki darlaştıran ısrarcılığına itiraz ederek, vakitle ona karşı bir görüşe ermesini andırır bu durum. Wikipedia -adeta bi muziplik yaparak şöyle bir karar geliştirmektedir: “Antik Yunanistan’da ortaya çıkan hazcılık, 19. yüzyılda ortaya çıkan İngiliz faydacılığını etkilemiştir.” İngiltere’nin; 2000 yıl evvel batıya gide gele, sıkıntı belâ tutunabildiği, adadan ibaret kaldığı 21. yüzyılda yaşamaya başladığı tarihî ironiyi görmek gerekir.
Şimdi, Salih Uçak’ın mert bir formda parmak bastığı hazcılık sıkıntısına, edebiyatımızın içersinde bulunduğu kıymetlendirme kısırlığı, dahası, kısıtına kelamı getirişine dikkat kesilmek lâzımdır. Ona nazaran hazcılık: Fıtrî olandan, kalpten uzaklaşan “insanın çirkinliği” demekle birebir şey. Evet, o bir de “Hedonist sergide teşhir edilen kelamda sanatkarın icra ettiği “şey”in sanat olmadığı açıktır.” diyerek ileri gidiyor, âlâ ki de ileri gidiyor dedirtiyor. Ortamda yeni bir fikir söylemekten neredeyse kaygı var ve yerleşmiş! Saltanatını kurmuş! Üç aşağı beş üst, eleştirisizlik, klişe kelamların, sözümona kelamların sebebi mi? Yoksa sonucu mu? Buyrunuz! Gelin ve çıkın işin içinden. Samimiyetle verilecek karar gerek. Avrupada; fikir geliştirme Endülüs medreselerinden görgü kazandıkça gelişmiş, ilerlemiştir. Bu açık bir şey. Görmek istemeyenler buyursunlar uykularının cenderesine! Avrupada; niteliklerin tesbit edilerek sanat yapıtının sınanması geleneği var. Platon’dan, Aristoteles’ten geliyor. Yunan filozoflarını da Bağdat’taki çevirilerden öğrendiler. Bizimkiler buna bile ket vururlar! Değerli yaklaşımları var Salih Uçak’ın: “Sanatın nedensizliği, ruha yakın olmasından ileri gelir” demesi: Genç jenerasyon sanat başlangıçlarına bir şimşek aydınlığı olabilir! Çok olgun cümleleri epey. Şalih Uçak bulguculuktan yanadır; klişe olmayan bir şey söylüyor meselâ: “Evlerimizin sokağından kentin meydanına uzanan ömür koridorlarında estetik bir istikrar yoksa -ki bugün malesef yok- biz bu ‘keşif iştiyakını’ çoktan kaybettik demektir.”
Salih Uçak topluma seslenebilen bir akademisyen. Ben onun edebî eser nitelikleri üzerine baş yormuş, yapıtın öz yapılanması bağlamında fikir üretmiş öncüleri yeterli sindirmiş olduğu kanısındayım. Bu öncüler: Yahya Kemal (Edebiyata Dair), Ahmet Hâşim (Şiir Üzerine Mülâhazalar), Sezai Karakoç (Edebiyat Yazıları I, II, III) başta olmak üzere sanatçıyı yoğururlar, oluştururlar.
Salih Uçak’taki objektif inceleme sevgisini çok sevdim. Roland Barthes ve Metin Üzerine yazısı Akif Didaktizmi Üzerine, Nizar Kabbânî’nin “Moeurs” Romanı. İsmet Özel’in Şiir Masalı da yeterli bir inceleme.
BİTİRİRKEN:
Genç Jenerasyonlar için benim bir teklifim: Batı Etkisinde Türk Şiiri Antolojisi / Prof. Kenan Akyüz.