Tarihi bölgede milattan önceye dayanan, Osmanlı Periyodunda ise geliştirilen zeytin yetiştiriciliği Trabzon’da son periyotta tekrar gündeme geldi. Trabzon’un Beşikdüzü ilçesi ile Of İlçesine kadar uzanan kıyı şeridi boyunca zeytin yetiştiriciliğinin ön planda olduğu Vazelon Manastırı kayıtlarında yer aldığını belirten Araştırmacı Muharrir Zehra Topal, bölgede zeytin ve zeytinyağı üreticiliğinin yıllar sonra yine canlandırılmasının hem bölge iktisadı hem de eko turizme büyük katkı sağlayacağını söyledi.
“YÖRE HALKI ZEYTİNE VE ZEYTİNYAĞINA YABANCI DEĞİL”
Araştırmacı Muharrir Zehra Topal, yöre halkının zeytine ve zeytinyağına yabancı olmadığını belirterek “Vazelon Manastırı kayıtlarında bu bölgede 13-14 yüzyılda zeytin yetiştirildiğini yazıyor. Demekki zeytin vardı. Osmanlı fethinden sonra burada baya bir zeytin ağacı varmış. Gelirler öncelikle kilise vakıfların tahsis edilmiş sonra sancak beyefendisine ancak gelirlerden kimilerinin kiliseye gitmesi bin 850’lere kadar sürmüş. Sümela bunların içinde. Kuştul ve Gümüşhane’de bulunan Hıdırellez Manastırı bunların içindeymiş. Bunların vakıf statüleri devam etti ve zeytinlerden onlara gelirler gitti. Çok zeytin ağacı vardı, tahrirler onu gösteriyor. 1486 yılında Trabzon kazasında toplam zeytinyağı 294 bin litre, 1554 yılında 223 Bin 800 litre, 1583 yılında 234 Bin litre yağ üretildi. Çok azı ise sofralık olarak satılmış. Bursa, Selanik ve Trabzon en çok zeytinyağı yetiştirilen kentlerdi. Daha sonra bu azalıyor. Eynesil’den Of’a kadar kıyı kısımları zeytin ağaçları ile kaplıydı. Ayasofya’nın etrafında Evliya Çelebi çok hoş zeytin bahçeleri olduğunu Akçaabat’ın etrafının büsbütün zeytin ağaçlarından kaplı olduğunu yazıyormuş. Çarşıbaşı’nın merkezinde 1 ay zeytin toplandığını ben bir öğretmenden duydum. Sonra bu zeytinlerde hastalık oluşmuş. Gayri müslimler gidince buna ehemmiyet verilmedi deniyor. Muhacirlikten dönenler zeytinlikleri yakmışlar. 1940’larda zeytinlerde hastalık oluşmuş. Devlet derenin kenarına kazanlar kurdurmuş. Zeytinler ilaçlanmış lakin buda yarar etmemiş. Bütün zeytinler kurumuş, Vatandaşlar da kuruyan zeytinleri kesmiş ve yerine diğer şeyler dikmiş” dedi.
Sahil bölümünde Akdeniz iklimi bulunduğunu belirten Topal, “Çarşıbaşı-Yoruz burnu ile Trabzon ortasında Akdeniz tipi iklim var. Hala daha zeytin var burada. Mersin ve Akçakale’de yetişiyor. Karayolları Zeytinliği dediğimiz bölgede en güzel zeytinyağı çıkan zeytinlikler bulunurdu” tabirlerini kullandı.
“EVLİYA ÇELEBİ TRABZON ZEYTİNYAĞI İÇİN ‘ALTIN SARISI’ SÖZÜNÜ KULLANMIŞ”
Eski Trabzon Tarım ve Orman Vilayet Müdürlerinden ve Doğa-tarih Derneği 2. Lideri Ali Çankaya ise yaptığı açıklamada “Bu bölge de zeytincilik Evliya Çelebi’nin 1640 yılında Trabzon’a gelişiyle gündeme gelmiş ve Ayasofya’da irem bağları var demiş. Akçaabat’ta kiraza benzeyen zeytin var demiş ve o dünyanın en âlâ zeytini demiş. Burada 7 çeşit zeytin olduğundan bahsetmiş. Lakin yağ zeytini denilen çeşide ise ‘Trabzon’un zeytinyağı altın sarısıdır’ diye kelamlarına ek etmiş. Bugün geldiğimiz noktada Akçakale’de bir hafriyat çalışması yürütülüyor. Burada kale ortaya çıktığı üzere kültürel-sosyal eko turizminde kesinlikle buna paralel olarak yürütülmesi lazım. O alan içersinde zeytin ağaçlarının yine dikilmesi lazım. Tarihi zeytin ağaçları bulunuyor burada. Zeytin ağaçlarında bulunan pijleri dikmek suretiyle üretim yapılabilir. Burada piknik alanı düşünülürken zeytin ağaçları kesinlikle olmalı. Trabzon has patlıcan inciri ve Trabzon Hurması da yerini kesinlikle almalı. Yöresel bitki örtüsüyle bu kale tamamlanmalıdır. Bilhassa kıyılarda zeytinliklerimiz vardı. Artık villalarla, otellerle yada konut yapmak suretiyle buradaki zeytinler söküldü. 1940-80’ler ortasında tütün ziraat yapmak isteyenlerle birlikte fındık yapmak isteyen arkadaşlarımız zeytinlikleri söktü. Zeytin zenginliktir. Kutsal bir meyvedir. Türk milletinin kültüründe çok kıymetli bir yer işgal etmektedir. Akçakale’de yapılan bu kalenin turizme açılması noktasında eko turizm kapsamında kesinlikle zeytinliklere yer verilmeli. Buradaki geçmiş kültürde kesinlikle anlatılmadır. Yomra ile Yoroz ortası Akdeniz iklimi olan bir alandır. Rahatlıkla bu bölgede de yetişebilir. Meskenlerin bahçelerine rahatlıkla dikilebilir ve mevcut olanları da korumalıyız” biçiminde konuştu.
“ZEYTİN BU BÖLGEDE TEKRAR YETİŞTİRİLEBİLİR”
Peyzaj Mimarlar Odası Trabzon Şube Lideri Ahmet İhsan Hacıfettahoğlu da zeytinin geçmişte burada yetişmiş olmasının bugün de yetişeceğinin delili olduğunu belirterek “Buranın ikliminin zeytine uygun olduğu biliniyor. Yalnız geçmişte yapılan yanlışlardan ve uygulamalardan zeytincilik bu bölgede azalmış ancak yine artırılabilir. Bunun için öncelikle buradaki zeytinin bedelini artırmamız gerekiyor. Coğrafik işaret evrakı alınıp buradaki zeytinler gerçek kıymetinde satılabilirse zeytincilik yine gelişecektir. Zeytin, peyzaj mimarisi açısından da çok kıymetlidir. Bununda tekrar hayata geçirilmesi gerekiyor. Tarım yerindeki zeytinlerden değil üretilip fidan haline getirilip peyzajda kullanılmasını biz öneriyoruz” diye konuştu.
Hacıfettahoğlu, turizm olarak ise kalenin düzenlemesinde muhakkak yerli Akçaabat zeytinin kullanılması gerektiğini söz ederek “Buranın peyzaj çalışması yapılırken projeci bitkilendirme çalışmasında yerli bitkileri kullanacak. Birebir vakitte zeytini de ön plana çıkarması gerekir. Akçaabat’taki zeytin bahçelerinin bir peyzaj mimarı tarafından düzenlenerek truzime kazandırılması gerekir. Zeytin’i toplayabileceği, zeytinyağının üretimini görebileceği ve satın alabileceği bir alan oluşturulursa Akçaabat zeytini de eko-turizme kazandırılacaktır” dedi.