Duygu Erdoğan / İSTANBUL – Besin arzı ve güvenliği konusundaki riskler bilhassa son yıllarda pek çok tarım emtiası fiyatının süratle yükselmesine neden oluyor. Dünyanın en değerli yumurta üretici ve tüketici bölgelerinden ABD, kuş gribi olaylarıyla itlaf edilen tavuklar nedeniyle yumurtayı birtakım bölgelerde sonlu satıyor. Giderek zorlaşan hayvancılık şartları, kuraklık ve mavi lisan hastalığı ile azalan süt üretimi ise Avrupa Birliği ülkelerinde tereyağı fiyatlarının yükselmesine neden oluyor.
Başta iklim krizi ve kaynaklı tüm problemler olmak üzere hastalık ve zararlılar, hayvancılıkta giderek azalan üretim, dünya çapında çiftçilerin artan maliyetler karşısındaki risklerle karşı karşıya kalması üretim geleceğindeki temel sıkıntılar oluyor.
Geçtiğimiz yıllarda koronavirüs pandemisi ve akabinde bölgesel savaş ve çatışma ortamlarıyla buğday, ayçiçeği üzere temel eserlerde korumacılık siyasetleri artmış; ayrıca iklim krizi ile İspanya’da zeytinyağı krizi ve kahve ile kakao üretici bölgelerde randıman kayıpları dikkat çekmişti.
‘İhracat mühleti uzayabilir’
Son 1 yılda yumurta fiyatlarının yüzde 50’nin üzerinde arttığı ABD, pek çok eyaletinde kuş gribi salgınıyla çaba ediyor. Telef olan hayvanların yanı sıra insanlarda da 2 ölümlü hadise gerçekleşti. Dünyanın değerli yumurta üretici ve tüketici ülkesinde yaşanan bu sorun nedeniyle büyük market zincirlerinde yumurta alımı kişi başına sonlandırıldı. Özellikle yumurta tedarikinin aksamaması için harekete geçen yetkililer kıymetli bir üretici olan ve bölgeye ihracatını daima artıran Türkiye’den de yumurta talep etti. Bu ay başlayan yumurta ihracatı 15 bin ton olmak suretiyle temmuza kadar devam edecek. Lakin öngörüler, ABD’de yumurta konusunda sorunun daha uzun bir mühlet devam edebileceğini, Türkiye’nin muteber bir tedarikçi olarak öne çıkabileceğini gösteriyor.
Türkiye’nin yumurta yeterlilik derecesi yüzde 136 düzeyinde bulunuyor. İç piyasada da fiyatlar yükselmesine rağmen; bu yükselişin arkasında üreticinin artan maliyetleri gösteriliyor. Ayrıyeten dünya piyasasındaki telaşlar de tesirli oluyor. Lakin iç tüketim sorunu ve fiyata, artacak ihracatın bir neden olmayacağı vurgulanıyor.
Yumurta Üreticiler Merkez Birliği (YUM-BİR) Lideri İbrahim Afyon, ABD’li firmaların kendileri ile temasa geçtiğini belirtirken, birlik çatısı altındaki kâfi yetkideki firmalar ile ihracatın yapıldığını tabir etmişti.
Türkiye’nin bugüne kadar en kıymetli yumurta ihracat pazarı Irak oldu. Lakin bu büyük ve tek pazar stratejisi Irak’ın alım yapmadığı vakitlerde Türkiye’de dala büyük yara veriyordu. Son yıllarda pazar çeşitlendirmesine giden bölüm başta BAE olmak üzere Katar’a ihracatını artırmıştı.
‘Potansiyeli kullanmalıyız’
Gıdada arz güvenliği sağlanmasının ehemmiyetine ve global risklere dikkat çeken Tarım Müellifi Ali Ekber Yıldırım, bilhassa iklim kaynaklı baskıların hissedildiği yeni periyotta problemlerin temel tahlilinin gerçek üretim modellerinde olduğunu söyledi. Türkiye’nin hem mevcut potansiyeliyle kendine kâfi bir ülke olabileceğini hem de ihracattaki talepleri fırsata çevirebileceğini anlatan Yıldırım, şu örneği verdi:
“Şu anda süt piyasasında bir kriz var. Tüketim azaldığı için endüstrici süt almak istemiyor, fiyat epey düşük. Et ve Süt Kurumu süt alıyor, hem de bunlar en uygun sütler; süt tozuna çevriliyor. Meğer bir planlama ile tereyağı üretimine geçilip dünya piyasalarına sürülecek bir sistem kurulabilir. Böylesine değerli bir üretimi kullanabilmeliyiz.”
Kruvasana bile margarin!
Şubatta yıllık fiyat artışı yüzde 30’u geçen tereyağı krizi ise Avrupa Birliği’nin (AB) 27 ülkesinde de değerli bir sorun olarak baş gösterdi. AP’nin haberine nazaran bu büyük sorun, Fransa ile özdeşleşen dünyaca ünlü hamur işi kruvasanda bile birtakım ürecilerin margarin tercih etmesine neden oluyor. Tereyağının kullanımında kritik değerde olduğu ve hükümet tarafından daima donmuş rezerv tutulan Polonya da rezervleri piyasaya sunmaya başladı. Fiyat artışının en değerli nedeni olarak tereyağı ihracatında önemli hisse olan Yeni Zelanda’daki süt üretimindeki düşüş gösteriliyor. Dünyanın hayvancılık üssü Yeni Zelanda, hala en ucuz seçenek olsa da süt üretiminin tereyağı yerine süt tozu ve çeşitli peynir kümelerine yönlendirilmesi artan talebe karşı arzın stabil kalmasına neden oldu. Su kısıtı ve sera gazı salınım riskleri de hayvancılığı tehdit eden etkenler olarak görülüyor.
Ayrıca tüm dünyada üretilen tereyağı ile tüketim başa baş seyrediyor. Yani üretimdeki en ufak bir daralma bile tüketicinin fiyatlarına süratli yansıyor. Buna nazaran dünyanın tüm tereyağı üretimi 13 milyon tonun üzerinde seyrederken, tüketim de birebir düzeyde oluyor.
2021 yılında artmaya başlayan fiyatlar 2022’de iki katına çıkmıştı. Bu periyotta bilhassa kuraklık tehdidi ABD’de baş gösterirken, artan yem maliyetleri de çiftçiler tarafından protesto edilmişti.
Yanı sıra farklı ülkelerde hayvan vefatlarına neden olan mavi lisan hastalığının da üretim düşüşünde bir ölçü hissesi olduğu öngörülüyor.
Avrupa’da üretim maliyetini artıran değerli bir etken ise Rusya ile Ukrayna ortasındaki savaş ortamı nedeniyle; Rusya’nın bunu AB aleyhine güç temini olarak kullanması gösteriliyor.
Artan maliyete karşı düşen süt fiyatlarının ise Avrupa çiftçilerini daha fazla peynir üretmeye, tüketicinin talep gösterdiği farklı çeşitlere yönelmeye iterek, tereyağı üretiminde stabil bir düzey izlendiği öngörülüyor.
İç piyasada ramazan düzenlemesi
Resmi Gazete’de yayınlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile yumurta ihracatında kilo başına 50 cent karşılığı Türk Lirası, Destekleme Fiyat İstikrar Fonu (DFİF) kesintisi uygulanacak.
ABD’nin yumurta talebini artırdığı Türkiye’de iç piyasada arz, talep ve fiyat istikrarının korunması için birtakım tedbirler devreye alındı.Ticaret Bakanlığı tarafından, sofralık yumurta ihracatına uygulanacak fon kesintisi ile milletlerarası piyasalarda yaşanan çok fiyat dalgalanmalarının yurt içi fiyatlara da yansıyarak tüketici refahını olumsuz tarafta etkileyebileceği, ramazan da dikkate alınarak iç piyasada arz istikametli kahır yaşanmaması ve fiyat artışının önlenmesi gayesinin güdüldüğü söz ediliyor.