Dünyanın en büyük sinema dalında, bir öpücüğün milyon dolar; insan onurunun da bir çöpten ibaret olduğunu biliyor muyduk? Evet diyenler için bile yüzeysel bir karşılık bu.
Hollywood’ un sessizlikten sese büründüğü ve sinemada bir ihtilali anlatan periyodunu izlerken, sinemanın ismi neden BABİL? diye düşünenler olabilir..
Eski Ahit, kutsal Babil kenti için, Allah’ ya meydan okumak ve onun ihtişamı ile yarışacak bir kuleyi inşa etmeye kalkan insanlığın kıssasını müellif. Günahkarlığın, karmaşanın ve heretik niyetlerin merkezi olarak tarihe not düşülen ve ibret kıssası olarak anlatılan BABİL… Onunla yarışabilecek bir öteki günahkarlar kentini binlerce yıl sonra kamera gerisine geçerek yarattı insanlık; daha entrika dolu, daha acımasız ve kıyıcı olanını tahminen de..
Los Angeles’ daki San Fernando vadisi üzerinde yer alan ve her bir harfi 15 metreyi bulan Hollywood tabelası 1923 yılında inşa edildiğinde, güya binlerce yıl öncesine nazire yaparcasına merhaba diyordu.
Oysa, 1911’de Nester ile başlayan ve en ünlü 4 stüdyo olan Paramount, Warner Bros, RKO ve Columbia’ nın öyküsü biraz daha suçsuz devirleri kapsıyordu. Sinema 7. sanat olarak tanınan hale gelince, beşerler yeni eğlenceyi de keşfetmiş oldu. Böylelikle beyazperdenin manipüle edici ve büyülü dünyasının keşfedildiği devir, sinemanın hem gelişme hem de ahlaki çöküntüsünün tavan yaptığı devri oldu.
Filmin direktörü Damien Chazelle, kendisinin de içine dahil olduğu mikrokozmozu anlatmaya soyunurken, sinemaya yavuz ve kalıcı bir imza atmayı da başaran bir direktör olarak tarihe geçecek, bundan eminiz.
Filmi izlerken birinci tuttuğum salkım, sinemada sömürünün devamlılığı ve fabrika üretimi oldu; ki sinema boyunca bayan yahut erkek, emekçi ya da star üzerinden; yetenek, hoşluk, vücut, ruh, emek ve insan hayatının, Hollywood denen canavarın ağzında yok olmaya mahkum olduğunu bir kere daha gördüm.
SESSİZ PERİYODA ACIMASIZ VEDA
1923 yılına ışınlanan seyirci, sanatı soysuzlaştıran dekadanların dünyasına merhaba derken şok yaşıyor; zira perde gerisinde işlerin ne kadar kirli ve ahlaksızca yürüdüğünü görmek ve bilmek koltukta oturanlar için itici bir tecrübe. 20’li yaşların başında Meksikalı göçmen olan sinema tutkunu Miguel Torres, California’ da en ünlü starların- Greta Garbo’ nun da- katılacağı dev bir partinin hazırlıklarına dahil olur.
Tepenin yamacındaki tarihi şatonun içine girdiğinde Miguel de seyirci kadar şok yaşar. Yaşlı adamlarla sevişen küçük kızlar, kucaktan kucağa dolaşan oğlanlar, pornografinin sonunu zorlayan cücenin gösterisi, uluorta kokain ve esrar kullananlar, bir gecede başlayan ve biten bağlar.. hepsi fakat hepsi sinemanın ve yıldızların dünyasına dahildir.
Sessiz sinemanın son periyotlarıdır. Sinemada görünmeyen Thomas Edison, sessiz sinema devrini sona erdirecek olan ve hareketli imgelere sesi ekleyen buluşu ile sinemada taş dönemi çağını bitirmek üzeredir. Partideki bir çok oyuncu, yakında mesleğinin biteceğinden ya da bu değişimle birlikte yok olup gideceğinden habersizdir.
Jack Conrad şöhretinin doruğunda, sessiz sinemaların en büyük starı olarak çıkıyor karşımıza; partinin en kıymetli ve en saygın davetlisi olarak. Nellie LaRoy da taşradan gelen hırslı ve hoş bir genç kızdır. Sinema boyunca her iki karakterin, hem aşağıdan üste hem de üstten aşağıya iniş çıkışı periyodun panaroması eşliğinde sunuluyor bize. Nellie hırsı ve bahtının yardımı ile, o gece bir rol kapar. Jack Conrad ile tanışan Miguel ise, onun ayak işlerini yapacak kadar gözüne girince, stüdyo yöneticiliğine kadar yükselir; kulislere, starların özeline, devrin ruhuna, dönen dolaplara herkesten evvel ulaşan ve havayı yeterli koklayan bir adam olmaya başlar.
Şöhretin getirdiği şımarıklığa kendini kaptıranlar, yeni çekilen sesli sinemaların seyircide yarattığı memnuniyetin ve devrin değiştiğinin farkında değillerdir. Nelly, eskiyen periyodu son demlerinde yakalayabilen ve tanınan bir oyuncu olmaya başlarken, sesindeki yetersizlik yüzünden tenkit almaya başlar. Jack Conrad’ın sarsılmaz denilen yeri de bu nedenle elinin altından kaymakta, ama farkına varması uzun vakit alacaktır.
Bu öyküleri katmanlar halinde açılan üç saat 15 dakikalık sinemada izlerken, bölümün mutfağındaki dramlara da dokunuyor direktör.
20’lerin senaryo, çekim ve teknik mevzularda yaşadığı düşüncelerin yanında; yüzlerce figüranın emeğinin sömürülmesi ve çekimlerde kolay kazaların ölümlerle sonuçlanmasının çok sıradan bir şeymiş üzere gösterilmesi ile sinemalar için dekordan diğer bir şey söz etmeyen hayvanlara yapılan eziyet de daima yer buluyor.
1928 itibariyle neredeyse sessiz sinemanın gülünç sayıldığı periyot biterken, periyoda hayat veren starların sesli çekimlerde yadırganarak alay konusu olması; tenkit oklarıyla, amaç tahtasına konularak bir gecede aşağılanıp gözden düşmesi, senaryodaki en sağlam dramatik yapı olarak göze çarpıyor. Bu kıyaslamada en göze çarpan ayrıntı, yeni devirle birlikte, teatral yeteneklerin artık ön plana çıktığı ve Broadway’ deki entel- eğitimli oyuncuların Hollywood starlarının yanında devleştiğini gösteren diyaloglar. Olağan uyuşturucunun ve kokuşmuşluğun en tabanında yaşayanları da panik halinde imaj değiştirmeye zorlayan periyot, burjuvazinin ve entelektüel olanın geçer akçe olduğunu da anlatıyor. Sınıfsal farklılıkların bariz bir halde ortaya çıkmasının yanında, siyahların sinemada tercih edilmesinin ve bunun yarattığı meşakkatlerin da senaryoya sıkıştırılmasıyla, bir devri masaya yatırıyor direktör. İnsan aşağılamanın kasvet yaratmadığını anlatan sahneleri, hatta çokça rahat yapılan sevimsiz işleri göze batırarak göstermesini çok başarılı buldum. Meksikalı olduğunu saklamaya başlayan ve İspanyol Manny olarak kendini dalda var etmeye çalışan Miguel’ in, zenci müzisyene derisini boyamasını teklif etmesi; kendi kimliğini yok eden birinin, öteki bir kimliği yok etmeye çalışması, dejenerasyonun ve asimilasyonun bir diğer boyutunu da açıyor ekranda.
Filmin sonlarına hakikat, merkeze oturtulan iki karakterin yok oluşu üzerinden tansiyonun arttığını görürken, değişimin bölüme yansımalarını da izliyoruz. İki dakikalık bir sahnede, ses teknisyenin yaşadığı badireyi ve dramatik sonunu görmek için bile sinemanın izlenmesi gerektiğini düşünüyorum.
1952 üretimi olan ve Tekrar Kelly’nin efsane ”singing in the rain” sinemasının, yeni periyodun en tanınan işi olarak üretimde gösterilmesi güzel bir sürpriz olmuş. Bunun üzere birçok sinemaları selamlayarak hürmet duruşunda bulunmayı ihmal etmeyen sinema, en dejenere istikametlerini gösterdiği starlara ve o periyodun emeğine de şapka çıkarıyor.
Dönemin en büyük sinema eleştirmeni Elinor St.John da sinema de hayat bulan yan karakterlerden biri. Hollywood’ da doğal seçilimin nasıl işlediğini; kimlerin ayakta kalıp kimlerin yok olacağını görebilen en değerli figür.
Jack’in artık bittiğini anlatırken sarf ettiği kelamlara katılmamak mümkün değil.
” Bugün bittin; lakin bugün doğan çocuk, 50 yıl sonra seni seyrettiğinde sen daima yaşayacaksın”
Kısacası, anlatması kadar çekmesi ve oynaması sıkıntı bir sinemaya imza atmış direktör. Sinema o kadar görkemli ki, direktör güya starların ve üretimin gerisinde kalıyor bilerek ve isteyerek. Halbuki, bu devri ve hikayeyi bu kadar muvaffakiyetle anlatan Damien Chazelle, artık daima tepede olacak; zira anlattığı çarka kendisi de dahil artık. Chazelle yalnızca 37 yaşında.. Mesleğinde yalnızca 5 sinema var; lakin hepsi bir muvaffakiyet kıssası.
La la Land’ i unutulmaz kılan ve 2 Oscar heykelini konuta götüren bu adamı daha çok konuşacağız; lakin manzara direktörü Linus Sandgren’in baş döndüren kamerası, Justin Hurwitz’in müziği ile birleşince bir şaheser yarattığını da söylemeden olmaz.
Filmde rol alan tüm oyuncular; Brad Pitt, Margot Robbie, Emma Stone, Meryl Streep, Tobey Maguire, Samara Weaving, Phoebe Tonkin, Diego Calva, Olivia Wilde, Spike Jonze, Li Jun Li ve Eric Roberts’ ın da sinema tarihine geçeceğine dair kuşkum yok.
Dünya döndükçe sinema daima var olacak..
Lütfen izleyin..
Özlem Kalkan