Megakentte okul öncesi, ilköğretim, ortaokul ve lise kademelerinde eğitim veren 3 bin 963 devlet okulu bulunurken, bunların 40’tan fazlası 100 yaşını geçmiş tarihi binalarda eğitim hizmetini sürdürüyor. Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte değişen, dönüşen bu tarihi yapılar, 2024-2025 eğitim öğretim yılında da bir devrin izleriyle öğrencilere mesken sahipliği yapıyor. Öğrenciler, ders aldıkları sınıflarda, koştukları koridorlarda, oyun oynadıkları bahçelerde asırları aşan tarihi atmosferde eğitim alma fırsatı buluyor. Askeri kışla, medrese, köşk, tekke, aşhane üzere farklı kurum ve şahıslar için inşa edilen yapılar, periyodunun ünlü mimar ve ustalarının imzasını taşıyor. Bu okullardan kimileri yıllar içinde geçirdiği onarımlarla orjinal mimari yapısını korurken, kimilerinde ise bakım-onarım ve kapasite artırımı mucibince farklı tarihlerde inşa edilen ek yapılar bulunuyor, listede yer almayan kimi okullarda ise çalışmalar devam ediyor.
FATİH, TARİHE TANIKLIKTA İPİ GÖĞÜSLÜYOR
İl Milli Eğitim Müdürlüğü arşivlerinden derlenen bilgilere nazaran, megakentte, 100 yaşını aşan binalarda eğitim veren okullar başta Fatih, Beyoğlu ve Üsküdar olmak üzere pek çok noktada yer alıyor.
Fatih’te, Sultan II. Beyazıt’ın sadrazamı Davut Paşa tarafından 1485’te Mekteb-i Sıbyan kurulurken, o alanda bugün Davutpaşa Anadolu Lisesi yer alıyor.
Osmanlı’da 1850’de büyük bir yeniliğe imza atılarak “Osmanlı İmparatorluğu’nun birinci sivil lisesi” kuruldu, bugün bu yapıda Cağaloğlu Anadolu Lisesi öğrencilere hizmet veriyor.
Halk ortasında “Taş Mektep” ismiyle anılan Fatih İmamhatip Ortaokulu ise 1869’da Sultan Abdülaziz tarafından Asker Rüştiye Mektebi olarak yaptırıldı.
Fethiye İmam Hatip Ortaokulu 1573’te II. Selim’in kızı ve Sokullu Mehmet Paşa’nın eşi İsmihan Sultan tarafından medrese maksadıyla inşa edildi.
Şeyh Ali Efendi’nin, Sultan Abdülaziz’in müsaadesi ve Adile Sultan’ın maddi takviyesiyle 1884’te yine onardığı ve Bala Dergahı olarak kullanılan yapıda bugün Silivrikapı Anaokulu yer alıyor.
19. yüzyılın sonlarında yaptırıldığı varsayım edilen ve 1914-1915’te “Fatih Numune Mektebi” ismiyle eğitim serüvenine başlayan binada Muallim Yahya İlkokulu bulunuyor.
Şeyhülislam Hayri Efendi İlkokulu’nun binası 1908’deki büyük Çırçır yangınında harap olmuşsa da Hayri Efendi tarafından tamir ettirilerek eğitime kazandırıldı.
1873’te Darüşşafaka Lisesi’ne adres olan bina, lisenin 1993’te Maslak’taki yeni binasına taşınmasıyla boş kaldı. Yaklaşık 15 yıl sonra tadilat geçiren yapı, o yıllardan beri Memleketler arası Fatih Sultan Mehmet Anadolu İmam Hatip Lisesi’ne konut sahipliği yapıyor.
Cağaloğlu Hüsamettin Yivlik Klasik Türk Sanatları Mesleksel ve Teknik Anadolu Lisesi ise 1874’te Bab-ı Ali Hariciye Katipleri için lisan mektebi olarak yapıldı.
Tanzimat’ın ilanından sonra öğretmen yetiştirmek amacıyla 1900’de kurulan Çapa Fen Lisesi, yüksek tavanları, oval kapı eşikleri ve özel çinileriyle devrine dair izler taşıyor.
Kocamustafapaşa İlköğretim Okulu’nun bulunduğu yerde 1503-1513 yıllarında inşa edilen Develi Han yer alırken, 1870’li yıllarda harap durumdaki han yıktırıldı. Yerine 1880’de inşa edilen yapıdaki Kocamustafapaşa İlköğretim Okulu, 145 yıllık ihtişamını koruyor.
Eğitime başladığı tarih 1911’e dayandırılan Fatih Gelenbevi Anadolu Lisesi, Birinci Dünya Savaşı sırasında hastane olarak kullanılırken, 1924’ten beri eğitim yuvası olarak yaşatılıyor.
İlk özel okul olarak nitelendirilen Numune-i Terakki, Bahriye Emekli Yüzbaşısı Mehmet Nadir Bey tarafından 1884’te açılırken, vakit içerisinde kamulaştırılıp farklı eğitim kurumlarına hizmet verdi. Okul, 1923’ten bugüne İstanbul Erkek Lisesi olarak varlığını sürdürüyor.
1894’te Maarif vekaletince satın alınarak, bugün eğitim ve öğretim faaliyetini sürdürdüğü Sadrazam Şirvanizade Mütercim Rüşdü Paşa Konağı’na taşınan Vefa Lisesi, 1872’de de Mülkiye Mektebi’nin bünyesinde kurulan “ilk mülkiye lisesi” olma özelliğini taşıyor.
O devir Avusturyalıların işletmesindeki Şark Demiryolları memur ve çalışanları için 1895’te inşa edilen Yunus Emre Ortaokulu binası da Maarif vekaletinin satın aldığı 1934’ten bugüne eğitime yuva oluyor.
YAKLAŞIK 100 YILDIR EĞİTİME ADRES OLDULAR
Zaman içerisinde Beyoğlu Anadolu Lisesi ismini alan okul, Pera mimarisinin ender örneklerinden biri olarak 1901’de inşa edildi.
Cezayirli Gazi Hasan Paşa İlkokulu’nun bulunduğu binanın 18. yüzyılda inşa edildiği varsayım edilirken, yapı bugün eğitim yuvası olarak kullanılıyor.
Galatasaray Lisesi binası 1908’de inşa edilmesine karşılık, bulunduğu alan 1481’den bugüne Galata Sarayı ismiyle eğitimin adresi olmayı sürdürüyor. Alanın geçmişine bakıldığında ise Cumhuriyet’ten evvel Galata Sarayı Enderun Mektebi, Galatasaray Mekteb-i Tıbbiyesi ve Mekteb-i Sultani devirleri sıralanıyor.
Abdülhamid Han’ın Orman Nazırlığını yapmış Necip Melheme için konak olarak 1870’lerde inşa edilen Katip Mustafa Çelebi Mesleksel ve Teknik Anadolu Lisesi, tütün deposu, iş hanı ve Danimarka Sefareti binası olarak da kullandı. 1932’de ise Özel İdarece satın alınarak eğitime kazandırıldı.
Kaynaklarda ne vakit yapıldıklarıyla ilgili kesin bilgi olmamakla birlikte birebir avludaki dört binadan oluşan alanda, bugün Galata Kız Anadolu İmam Hatip Lisesi ile Okçumusa İlkokulu bulunuyor. Yapıların İngiliz rahipler için lojman ve okul olarak kullanılmasına dair en eski tarih kaydı ise 1850’ye dayanıyor.
Esma Sultan Konakları’nda daha evvel kapatılan Aşiret Mektebi’nin yerine 1908’de açılan Kabataş Erkek Lisesi, 1928-1929 eğitim-öğretim periyodunda bugünkü binasına taşındı.
19. yüzyılın sonlarında inşa edilen ve mülkiyeti İtalyan asıllı Francesko Nomiko Anjen ile Fransız asıllı Kont Kaliks’in eşi Virjini’ye ilişkin bina, o devir İstanbul Erkek Orta Terzilik Okulu olmak üzere kamulaştırılıp, vakit içinde Beyoğlu İTO Mesleksel ve Teknik Anadolu Lisesi ismini aldı.
1. Dünya Savaşı öncesi mimar Giulio Mongeri tarafından İtalyan elçiliği için inşasına başlanan Yıldız Teknik Üniversitesi Maçka Mesleksel ve Teknik Anadolu Lisesi binası, 1950’li yıllarda mimar Mahmut Bilen tarafından tamamlandı.
Sultan Abdülhamid’in 1896’da aşiret beyefendilerinin çocuklarının eğitimi için kurduğu bina, farklı isimlerle eğitime hizmet etmesinin akabinde bugünlerde Kabataş Mesleksel ve Teknik Anadolu Lisesi’ne konut sahipliği yapıyor.
Kuzguncuk İlkokulu binası 1865’te Sultan Abdülaziz’in hekimi Marko Paşa için yaptırıldı. 1935’ten bugüne eğitime kucak açan yapıda işlemeli yüksek tavanlar, geniş ve uzun pencereler devrine dair mimari izler dikkati çekiyor.
Temelinde 1731’de açılan Humbaracı Kışlası yatan Şemsipaşa İlkokulu, mabeyincisi Mehmet Tevfik Bey’in Sultan V. Mehmed Reşad’a bir mektep yapılması ricası üzerine 1914’te yapılmaya başlanarak 1915’te tamamlandı.
YAPILAR HER PERİYODUN MUHTAÇLIĞINA YANIT VERDİ
Çengelköy İlkokulu, saray malı yeri üzerine hayırsever mahalle eşrafının takviyeleriyle 1897’de inşa edildi. 1901’de Beylerbeyi Erkek Numune Mektebi ismiyle eğitim serüvenine başlayan bina, ek yapılarla öğrencilere hizmet veriyor.
Sokullu Mehmet Paşa İlkokulu binası 1861’de Sultan Abdülaziz tarafından yaptırılıp Üsküdar (Toptaşı) Askeri Rüşdiyesi oldu. 1914’te Sokullu Numune Mektebi’ne dönüşen yapı, 1926’dan itibaren ilkokul öğrencileri için ilim yuvası olarak kullanılıyor.
Halil Rüştü Anaokulu, 1892’de Halil Rüştü Bey’in Üsküdar’daki köşkünde “Ravza-i Terakki” ismiyle açıldı ve 133 yıldır eğitim serüvenine devam ediyor.
Nişantaşı Anadolu Lisesi’nin 20. asrın başlarında inşa edildiği kestirim edilen yapısı, devrin İngiliz Büyükelçiliğine Sultan V. Mehmet tarafından okul olarak kullanılmak kuralıyla bağışlandı.
Padişah Abdülaziz’in oğlu Yusuf İzzettin Paşa’nın yazlık av köşkü olarak 1884’te mimar Sarkis Balyan’a yaptırılan yapı, bugün Zincirlikuyu İSOV Mesleksel ve Teknik Anadolu Lisesi olarak yaşatılıyor.
Feri Mektebi ismiyle 1895’te 2 katlı 8 derslikli inşa edilen tarihi binada bugün Feriköy Necdet Kotil İlkokulu hizmet veriyor.
Beşiktaş Anadolu Lisesi, 1871’de Çırağan Sarayı’na ek olarak yaptırılıp bir mühlet Harem Dairesi olarak kullanılan yapıda eğitim hayatına devam ediyor.
Ortaköy’deki simge yapılardan İTÜ Mesleksel ve Teknik Anadolu Lisesi de 1863’te imaline başlanıp 1867’de tamamlanan Çırağan Sarayı’nın ek binalarından biri olarak tarihi kayıtlarda yerini alıyor.
Hoca İshak Efendi İmam Hatip Lisesi’nin üretim tarihine dair kesin kayıtlara ulaşılamıyor. O dönemki ismi olan Hoca İshak Efendi Zükur Numune Mektebi’nde eğitim-öğretime başlanılan tarih ise Osmanlıca öğrenci sicil defterinde miladi 1912-1913 olarak görülüyor.
Sultan Abdülaziz’in hanımlarından Perestü Sultan ismine 1870’de yaptırılan, sonra Sultan’ın isteğiyle kahya ve arabacılarına ikametgah olarak verilen yapı, Maçka Pakmaya Hüsamettin Ziler Ortaokulu’na adres oluyor.
BAZILARINA DAİR KESİN İNŞA TARİHLERİNE BİLE ULAŞILAMIYOR
Mirgün Mekteb-i Rüştiye-i Zükuru ismiyle 1870’te eğitime başlayan Emirgan İlkokulu, 1934’ten bugüne öğrencilere için hizmet veriyor.
Mülkiyeti Maliye Hazinesine ilişkin olan ve 19. yüzyılda İtalyan Katolik Kilisesi’nin rahibelerince manastır olarak kullanılan yapı, Sarıyer Mesleksel ve Teknik Anadolu Lisesi’ne konut sahipliği yapıyor.
Hafız Behram Ağa’nın 1880’li yıllarda ilkokul çocuklarının eğitimi için yaptırdığı yapıda bugün yeniden kendi ismiyle hizmet veren Behramağa İlkokulu bulunuyor.
Beykoz’da 1846’da av köşkü olarak inşa edilen yapıda Çavuşbaşı Ahmet Akça İlkokulu bulunuyor.
Mimar Kemaleddin Bey’i huzuruna çağıran V. Mehmet Reşad’ın, Eyüpsultan’da şanına yaraşır bir okul yapılması buyruğuyla 1910’da inşa edilen yapıda Reşadiye İmam Hatip Ortaokulu yer alıyor.
Kadıköy’de 1905’te Fransızlar tarafından yapılıp 1935’e kadar Sainte Euphemie Kız Koleji olarak kullanılan binada bugün Kemal Atatürk Anadolu Lisesi yer alıyor.
Tuzla’daki Aydınlı Anaokulu, mahalle eşrafının teşebbüsleriyle kurulmasının akabinde 1913’te birinci öğrencinin kaydını okulun defterine işledi ve 112 yıl evvelki bu süreçle okul, serüvenine devam ediyor.
Ümraniye Nene Hatun Anaokulu 20. asrın başlarında inşa edilmesinin akabinde yıllar içinde eğitimin çeşitli kademelerinde hizmet verirken, kesin üretim tarihine ulaşılamıyor.
Silivri’deki Selimpaşa İlkokulu, 19. asrın sonlarına gerçek inşa edilmesinin akabinde kız öğrenciler için rahibe, hemşire ve öğretmen okulu olarak kullanılırken, Cumhuriyet’in ilanından bugüne eğitim kurumu olarak hizmet veriyor.
Arnavutköy’deki Tolga Eti İlkokulu, 1879’da askeri kışla olarak inşa edilirken, 1928’te eğitime kazandırıldı.
Bayrampaşa’da tahminen 1800’lerde inşa edilen ve Davutpaşa Kışlası’nın generalleri tarafından lojman olarak kullanılan binada bugün Ali Ülker İlkokulu yer alıyor.