Mehmet Altan*
Siyasal iktidarın medya ile kavgasındaki şiddetin artarak devam ettiği 2009 yılına bir de AB İlerleme Raporu üzerinden bakmak istedim.
İfade özgürlüğü kısmını okumaya başladım:
“İfade özgürlüğü konusunda, Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 301’inci unsuru artık tabir özgürlüğünün sonlandırılmasına yönelik olarak sistematik bir formda uygulanmamaktadır.
Bu unsurda yapılan değişiklik, evvelki yıllara kıyasla kovuşturma sayısında bariz bir düşüşüne yol açmıştır.
Anayasa Mahkemesi, 2006 yılında bir evvelki Cumhurbaşkanı tarafından yapılan başvuruyu müteakip, Terörle Uğraş Kanunu’nun, medya işverenlerini terör propagandası yapan yayınlardan ve teröre övgüden sorumlu tutan kararlarını iptal etmiştir.”
2009 yılının en tanınan isimli konusu TCK’nun 301. maddesi… Bu hususta olumlu gelişmeler yaşanmış.
* * *
AB İlerleme Raporu, 2009 yılı tabir özgürlüğü durumunu da şöyle resmediyor:
“Sonuç olarak, Türk kamuoyunda, klasik olarak hassas kabul edilen hususlar da dahil olmak üzere, özgür ve açık tartışmalar artmaktadır.
Artık, Türk Ceza Kanunu’nun 301’inci hususu tabir özgürlüğünün sonlandırılmasına yönelik olarak sistematik bir biçimde uygulanmamaktadır.
Ancak, Türk Ceza Kanunu’nun başka birtakım unsurlarına dayanan kovuşturma ve mahkûmiyetler mevcuttur.
Türk hukuku, AİHS ve AİHM içtihatlarıyla uyumlu bir söz özgürlüğü için kâfi garantiyi sağlamamaktadır.
Medya üzerindeki siyasi baskı ve hukuksal belirsizlikler uygulamada basın özgürlüğünü etkilemektedir.”
* * *
AB İlerleme Raporu, 15 yıl evvel “Türk hukuku, AİHS ve AİHM içtihatlarıyla uyumlu bir söz özgürlüğü için kâfi garantiyi sağlamamaktadır” saptamasını yapıyordu.
Daha atılacak adımlar olduğunu hatırlatıyor ama “hassas bahisler da dahil olmak üzere her mevzuda hür ve açık tartışmaların” arttığını da vurguluyordu.
Henüz yetersiz de olsa olumlu gelişmeler olduğu görülüyordu.
Bir ümit vardı.
Sadece 15 yıl sonra, 2024 yılında ise artık Anayasa askıda.
Anayasa ve Anayasa Mahkemesi, Yargıtay “mahkeme üyeleri” tarafından yok sayılmakta…
Hâkim ve Savcılar kurulu da anayasayı yok sayan “hakimleri” Yargıtay üyeliğine terfi ettirmekte.
Yargının hukuka ihanetini konusunda çok yol alındığı ortada.
İnanılmaz bir gerileme devri bu periyot.
Çok yavaş ilerleyip, çok süratli geriye dönebildiğimizi bu 15 yıllık kıyaslama açıkça gösteriyor.
* * *
AB İlerleme Raporu’nun Tabir özgürlüğü kısmını okurken, dipnotlara da bakıyorum…
18 ve 19 numaralı dipnotta şunlar yazılı:
“10 Temmuz 2009 tarihinde cezaevi kapasitesinin toplamı 112.066;
Cezaevi nüfusu 312.066’dır.
10 Temmuz 2009 tarihinde cezaevinde bulunanların yüzde 53’ü tutuklu yargılananlardan oluşmaktaydı.”
AİHS ve AİHM içtihatlarıyla uyumlu bir tabir özgürlüğü için kâfi teminatın sağlanamadığı Türkiye’nin hapishanelerinde durum bu…
Ya 2024’de?
“Türkiye’de 1 Temmuz 2024 prestijiyle toplam 403 cezaevi bulunmaktadır.
Bu cezaevlerinde 295.064 hükümlü ve 47.462 tutuklu bulunmakta olup, toplam 342.526 kişi cezaevlerinde kalmaktadır.
Cezaevlerinin toplam kapasitesi ise 295.328’dir, yani kapasite fazlası 47.198 kişidir.”
Daha fazla cezaevi yapmışız… “Büyük” ilerleme… Ancak hapistekilerin sayısı hiç azalmamış.
* * *
Demokrasinin en temel ön şartı olan tabir özgürlüğü ile hapishane kapasiteleri ortasındaki ilişki ne?
Avrupa Kurulu’nun 2023 yılı cezaevi raporunun haberini buluyorum…
“Avrupa’da 2023’te nüfusa nazaran en fazla mahkûm ve tutuklu bulunan ülke Türkiye oldu” başlıklı haber şöyle:
“Avrupa Kurulu’na üye ülkelerde 31 Ocak 2023 itibarıyla toplam mahkûm ve tutuklu sayısının en yüksek olduğu ülkeler içinde Türkiye (348.265) yeniden birinci sırayı aldı.
Avrupa Kurulu’nun 2023 yılı cezaevi raporuna nazaran, nüfusa nazaran en fazla mahkûm ve tutuklu bulunan ülke sıralamasında Türkiye tekrar birinci sırada yer aldı.”
* * *
100 bin bireye düşen mahkûm sıralamasında durum ne?
“Lozan Üniversitesi’nin takviyesiyle hazırlanan rapora nazaran, 100 bin kişi içinde 408 mahkûm ile Türkiye Avrupa Kurulu ülkeleri içinde birinci sırada.
Türkiye’yi sırasıyla Gürcistan (256), Azerbaycan (244), Moldova (242), Macaristan (211), Polonya (194), Slovakya (183) ve Arnavutluk (179) izliyor.”
Bu ülkelerde fikir özgürlüğünün durumu mu?
Uzun uzadıya konuşmağa gerek yok, kısa bir bilgi kâfi:
173 ülke ortasında Hukukun Üstünlüğü kategorisinde Türkiye dünyada 148; Avrupa’da 45 ülke içerisinde ise sondan ikinci sırada bulunuyor.
Yukardaki ülkeler de en son on ülke arasında…
Azerbeycan ise Türkiye’nin bir basamak üstünde.
* * *
AİHS ve AİHM içtihatlarıyla uyumlu bir tabir özgürlüğümüz olsa durum nasıl olurdu?
Hukukun üstünlüğü kriterinde birinci sırada olan Danimarka üzere olurduk:
“2015’ten bu yana Danimarka’daki mahkûm sayısı 3 bin 400’den 4 bin 200’e yükselirken, gardiyan sayısı 2 bin 500’den 2 bine düştü.”
Danimarka’nın ulusal geliri çok yüksek, mahkûm sayısı çok düşük.
Bizim ulusal gelirimiz çok düşük, mahkûm sayımız çok fazla.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin kararlarına uymakla uymamak ortasındaki fark bu işte.