Anlaşmanın akabinde ABD’deki vadeli süreçler piyasasında buğdayın fiyatı yüzde 5 azalışla Şubat’tan beri en düşük düzeye geriledi. Reuters’a nazaran mısırda da yüzde 1 düşüş yaşandı.
Dolmabahçe Sarayı’ndaki merasimde BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a teşekkür ederek, “Bu muahede sizin ısrarlı gayretleriniz sayesinde oldu” dedi.
Bugün Karadeniz’de bir umut ışığı ortaya çıktığını belirten Guterres “Dünyanın buna her zamankinden daha fazla muhtaçlığı vardı” dedi. Guterres varılan muahede ile sadece taraflardan birinin değil, tüm dünyanın kazandığını da ekledi: “Tahıl sevkiyatı global besin arzındaki açığı kapatacak ve fiyatların düşmesini sağlayacak. Bu mutabakata kolay varmadık. Türkiye’nin burada kritik bir rolü oldu.”
ERDOĞAN: BİR NEFES BORUSU
Guterres’in akabinde konuşan Cumhurbaşkanı Erdoğan ise “Tüm dünyayı uzun müddettir meşgul eden global besin krizinde tüm tarafları keyifli edecek bir tahlile imkan sağlamanın memnunluğu içindeyiz” dedi ve ekledi: “Milyarlarca insanı bekleyen açlık tehlikesinin önünün alınmasına katkı sağlayacağız. Karadeniz’den dünyanın pek çok ülkesine bir nefes borusu açmış olacağız. Bu planın icrası ve kontrolü İstanbul’da kurulacak müşterek uyum merkezi tarafından yapılacak.”
Akşam saatlerinde Twitter üzerinden bir bildiri paylaşan Erdoğan, “Küresel besin krizinin tahlilinde büyük rol oynayacak bu teşebbüs ülkelerimiz ve insanlık için iyi olsun. Bu adımla yaşanan sıcak hava dalgası ve kuraklığın sebep olacağı randıman kaybının yol açacağı beklenen ilave fiyat artışlarının önüne geçilecektir” dedi.
İKİ BAŞKA EVRAK İMZALANDI
BBC’de yer alan habere nazaran; Rusya ve Ukrayna, birbirleriyle bir mutabakata imza atmadı. Bunun yerine iki başka doküman imzalandı. İki muahedenin da ismi birebirdi: Tahıl ve Yiyecek Hususlarının Ukrayna Limanlarından Emniyetli Sevki Teşebbüsü Dokümanı.
Bunlardan birincisi Ulusal Savunma Bakanı Hulusi Akar, Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu ve BM Genel Sekreteri Guterres tarafından imzalandı.
İkincisi ise Ulusal Savunma Bakanı Akar, Ukrayna Altyapı Bakanı Oleksandr Kubrakov ve BM Genel Sekreteri Guterres tarafından imzalandı.
Törenin akabinde konuşan Ukrayna Altyapı Bakanı Oleksandr Kubrakov, birkaç gün içinde tahıl ihracatının başlamasını beklediklerini duyurdu.
Kubrakov, Ukrayna limanlarına giden ve bu limanlardan çıkan gemilerin bir kısmının İstanbul Boğazı yakınlarında BM, Türkiye, Rusya ve Ukraynalı yetkililer tarafından birlikte inceleneceğini açıkladı.
Altyapı Bakan Yardımcısı Mustafa Nayyem, muahedenin Ukrayna iktisadına aylık 1 milyar dolarlık katkı sağlayacağını söyledi.
Ukrayna Başbakanı Denis Şmihal de ülkenin tahıl ihracatının yüzde 20 artmasını beklediklerini belirtti.
ANLAŞMADA NELER VAR?
Anlaşma birinci etapta 120 gün boyunca uygulanacak, sonra yenilenecek. BM ile Rusya da başka protokol imzalayacak.
Rusya ve Ukrayna’yı muahedeye götüren süreç, savaşın başlamasının akabinde Ukrayna’nın güvenlik, Rusya’nın da yaptırımlar nedeniyle tahıl eserlerini milletlerarası pazarlara satamamasının yarattığı global besin krizi ikazlarıyla başladı.
Dünyanın en kıymetli iki tahıl üreticisinin eserlerini ihraç edememeleri, besin fiyatlarında artışa neden oldu ve bilhassa fakir Afrika ülkelerinde yaşayan milyonlarca insanın hayatını tehlikeye soktu.
Türkiye ve BM tarafından Mayıs ayından bu yana yürütülen arabuluculuk gayretleri, bilhassa Haziran ayı ortasından itibaren ağırlaştı ve geçen hafta İstanbul’da yapılan görüşme, genel sınırlarıyla bir muahedenin ortaya çıkmasını sağladı.
Bu süreçte bilhassa Ulusal Savunma Bakanı Hulusi Akar’ın, Rus ve Ukraynalı mevkidaşları Sergey Şoygu ve Oleksiy Reznikov ile sürdürdüğü diplomasiye, ayrıyeten teknik meselelerin aşılmasında BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) Genel Sekreteri Rebeca Grynspan’ın sessiz ancak tesirli rolüne dikkat çekiliyor.
İLK HEDEF MAYIN NEDENİYLE SIKIŞAN GEMİLERİN YOLUNU AÇMAK
Tahıl koridoru oluşturulmasına dönük gayretlerin birinci maksadı, Odessa başta olmak üzere mayınlar nedeniyle Ukrayna limanlarında sıkışıp kalan tahıl ve başka besin eserleriyle yüklü gemilerin dünya pazarlarına açılmasını sağlamaktı.
Bu kapsamda yaklaşık 80 adet geminin olduğu kaydediliyor. Bu gemilerin denize açılabilmelerini sağlayacak koridorun oluşması, silolarda alıcı bekleyen yaklaşık 25 milyon ton tahılın da dünya pazarlarına taşınması manasına geleceği için kıymet kazanıyor.
Pazarlığın en kıymetli ayaklarından birisini, gemilerin meselesiz halde mayınlı alanlardan çıkabilmesi ve Rusya’nın taarruzlarına maruz kalmaması için Moskova’dan alınacak güvenlik garantileri oluşturdu.
RUSYA KENDİ ESERLERİNİN DE GEÇİŞİNİ İSTEDİ
Rusya, Haziran ayı ortalarından itibaren Karadeniz’deki deniz kuvvetlerini Ukrayna limanlarından ve Yılan Adası’ndan çekerek muahede için gerekli garantiyi verebileceği bildirisini verdi.
Ancak bununla birlikte, mutabakatın yalnızca Ukrayna tahıl eserlerini değil Rusya’nın besin eserleri ve gübresini de içerecek halde bir paket haline getirilmesi şartını öne sürdü.
Bunun yapılabilmesi için Rusya’ya yaptırım uygulayan ABD başta olmak üzere Batı dünyasının ikna edilmesi gerekti.
Bu misyonu üstlenen BM, global besin buhranının önüne geçmek için Rusya’nın plana dahil edilmesi gerektiğini vurguladı ve sonuçta muvaffakiyete ulaştı.
BM Genel Sekreteri Antonio Guterres’in sözcüsü Ferhan Haq, Guterres’in imza merasimine “Ukrayna’nın besin eserleri ve Rus besin ve gübresinin dünya pazarlarına ulaştırılması için gösterdiği eforlar kapsamında” katıldığını açıkladı.
UKRAYNA, KLAVUZ GEMİLERİNİN YARDIMIYLA İHRACATA BAŞLAYACAK
Gıda koridorunun oluşturulmasıyla birlikte Ukrayna, büsbütün kendi kontrolünde olan Odessa, Pivdennyi ve Chornomorsk limanlarından ihracata başlayabilecek.
Anlaşmaya nazaran besin yüklü kargo gemiler, kılavuz gemiler aracılığıyla mayınlı limanlardan Karadeniz’e ulaşacak ve evvelce belirlenen rotalardan dünya pazarlarına taşınacak.
Bu süreçte, Rusya’nın ateşkes uygulayacağı ve gemilerin güvenliğini tehlikeye atmayacağı basına yansıyan haberlerde yer almıştı.
Ukrayna ise Rus gemilerinin Ukrayna kara sularına hiçbir halde girmemesini istiyor.
İSTANBUL’DA UYUM MERKEZİ
Anlaşma, sevkiyatın güvenliği ve işlerliğinin İstanbul’da oluşturulacak bir uyum merkezi tarafından gözlenmesini de içeriyor.
Rusya, bu müşahede misyonunun tüm tarafların katıldığı ortak bir halde yapılmasını Ukrayna ise BM nezaretinde olmasını istiyordu.
Anlaşma, besin koridorunu kullanan gemilerin kargolarının Türkiye tarafından oluşturulacak noktalarda Rusya’nın da iştirakiyle denetlenmesini içeriyor.
Rusya, Ukrayna’ya yük almaya gelecek kargo gemilerinin silah ve askeri materyal taşımadığından emin olmak için bu kontrolü istiyor.
Bu süreçte Türk Deniz Kuvvetleri’nin taraflar ortasındaki süreçler açısından kolaylaştırıcı rol oynayacağı kaydediliyor.
RUSYA DA İHRACATA BAŞLAYACAK
Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, 19 Temmuz’da Tahran’da Cumhurbaşkanı Erdoğan ile yaptığı görüşmeyle ilgili olarak basını bilgilendirirken, mutabakatın Rusya’ya da ihracat imkanı sağlaması gerektiğini belirtmiş, “Uluslararası kuruluşlarla üzerinde birinci olarak bunun üzerinde uzlaştık. Bunu bir paket tahlil formülü olarak sundular. Amerikalı ortaklarımız da dahil olmak üzere şu ana kadar kimse karşı çıkmadı. Yakın gelecekte ne olacağını göreceğiz” demişti.
24 Şubat’ta Ukrayna’yı işgale başlayan Rusya’ya uygulanan yaptırımlar, gübre ve besin eserlerinin satışını kapsamıyor.
Ancak Rusya’dan mal satın almak isteyen ya da bu malı alıcılara ulaştırmak isteyen taraflar, bankacılık ve sigorta üzere süreçlere uygulanan yaptırımlardan çekindikleri için ticari mutabakat yapmaya yanaşmıyorlar.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da 21 Temmuz’da TRT’ye yaptığı açıklamada, “Bu sorunu çözdüğümüz vakit yalnızca Ukrayna’nın tahıl, ayçiçeği ve ayçiçek yağı ihracatının önü açılmayacak. Rusya’nın da gerek bu eserler gerekse dünyanın muhtaçlığı olan gübrenin ihracatının da önü açılacak” demişti.
Çavuşoğlu, eserlerin kendilerine değil lakin onları taşıyacak gemilere yönelik yaptırımlar olduğunu belirterek, “Lojistik mevzular, hiçbir yerde hizmet alamıyor, sigorta konusu değerli. Bu ödemelerin yapılması için bankacılık sisteminin işlemesi lazım. Bu mevzularda da zati gerek ABD ve başka Avrupa Birliği bu manileri kaldıracağına yönelik taahhütlerde bulundular” bilgisini vermişti.
Financial Times gazetesine konuşan bir Batılı yetkiliye nazaran Rusya’nın tahıl eserlerini ihraç etmesini kolaylaştırmak için BM ile Rusya bir mutabakat muhtırası da imzalayacak.
Bu sürecin tamamlanması durumunda, Rusya’nın 2022 sonuna kadar 50 milyon tona yakın tahıl eseri satabileceği kaydediliyor.